در روز شنبه ۲۳ فروردین ۱۴۰۴ (۱۲ آوریل ۲۰۲۵)، مذاکرات غیرمستقیم میان ایران و ایالات متحده در عمان آغاز شد؛ نشستی که بیشتر به عنوان «مذاکره در مورد مذاکرات» شناخته می‌شود. این مذاکرات، با هدف تعیین چارچوب و موضوعات مورد گفت‌وگو در آینده برگزار شده و توجه بسیاری از رسانه‌ها و تحلیلگران بین‌المللی را به خود جلب کرده است.
موضوع اصلی مذاکرات چیست؟
یکی از نکات مهم در این دور از گفت‌وگوها، اختلاف نظر دو طرف درباره محتوای مذاکرات است. ایران خواهان محدود شدن گفتگوها به موضوع برنامه هسته‌ای و لغو تحریم‌هاست. در مقابل، ایالات متحده تمایل دارد دامنه مذاکرات را به مسائل گسترده‌تری نظیر برنامه موشکی ایران، روابط منطقه‌ای، و نقش ایران در خاورمیانه گسترش دهد.
دکتر جیمز دورسی، روزنامه‌نگار و کارشناس برجسته مسائل خاورمیانه، در گفت‌وگویی با رسانه‌ها عنوان کرده: «این مذاکرات، در واقع درباره این است که در آینده درباره چه چیزی مذاکره کنیم. یعنی یک مذاکره مقدماتی برای تعیین ساختار و موضوعات مذاکرات بعدی.»
آیا مذاکرات مستقیم خواهد بود؟
این گفت‌وگوها به صورت غیرمستقیم انجام می‌شود. برخی منابع از تمایل طرفین برای حفظ واسطه‌ها در این مرحله خبر داده‌اند. در این مذاکرات، سید عباس عراقچی از ایران و استیو ویتکاف، فرستاده ویژه آمریکا در امور خاورمیانه، حضور دارند و عمان نقش میانجی را ایفا می‌کند.
اهداف دو طرف از این مذاکرات
ایران:
تمرکز بر برنامه هسته‌ای و لغو تحریم‌ها
جلوگیری از گسترش موضوعات مذاکره
تأکید بر استقلال در سیاست‌های داخلی و منطقه‌ای
آمریکا:
گسترش دامنه مذاکرات به موضوعات منطقه‌ای
بررسی برنامه موشک‌های بالستیک ایران
گفت‌وگو درباره نقش ایران در روابط با گروه‌های غیردولتی منطقه
چالش‌های اصلی مذاکرات ایران و آمریکا
عدم توافق بر سر فرمت مذاکرات
هنوز مشخص نیست گفت‌وگوها مستقیم خواهد بود یا با واسطه.تضاد در دستور کار
تفاوت فاحش در موضوعاتی که دو طرف مایل به مذاکره درباره آن هستند.فشار زمانی و اهداف سیاسی
برخی گزارش‌ها از فشار زمان‌بندی برای دستیابی به نتیجه در دو ماه خبر می‌دهند.عدم اعتماد متقابل
سابقه شکست مذاکرات پیشین مانند برجام، هر دو طرف را محتاط کرده است.
آیا توافقی پایدار امکان‌پذیر است؟
برخی کارشناسان بر این باورند که بازگشت به چارچوبی مشابه برجام، اگرچه نه دقیقاً همان توافق، می‌تواند مسیر را برای کاهش تنش‌ها هموار کند. ایران نیز تمایل دارد به چارچوبی بازگردد که در آن همچنان به عنوان عضو آژانس بین‌المللی انرژی اتمی شناخته شود.
با این حال، به گفته دکتر دورسی، میزان تمایل ایالات متحده برای پذیرش این سطح از توافق، هنوز محل تردید است.
نقش بازیگران منطقه‌ای و جهانی
روسیه و چین، اگرچه نفوذ مستقیمی در واشنگتن ندارند، اما از قدرت تأثیرگذاری بالایی در تهران برخوردارند. احتمال دارد این کشورها با اعمال فشار بر ایران، بر روند مذاکرات تأثیرگذار باشند. در سوی دیگر، اسرائیل و عربستان سعودی نیز به دقت این مذاکرات را دنبال می‌کنند، چرا که نتایج آن می‌تواند توازن قوا در منطقه را تغییر دهد.
نتیجه‌گیری
مذاکرات ایران و آمریکا در عمان، اگرچه فعلاً مقدماتی و در سطح تعیین چارچوب گفت‌وگوهاست، اما می‌تواند سرآغازی برای تغییر مسیر روابط دو کشور باشد. اگر دو طرف بتوانند بر سر فرمت و موضوعات گفت‌وگو به تفاهم برسند، احتمال بازگشت به یک توافق جامع‌تر در آینده وجود خواهد داشت. با این حال، اختلافات بنیادین و بی‌اعتمادی متقابل، همچنان موانع بزرگی بر سر راه موفقیت این گفت‌وگوها هستند.
